Komary (Culicidae) – występująca na całym świecie rodzina owadów (nadrodzina Culicoidea) z rzędu muchówek. Znanych jest ponad 40 rodzajów i ok. 3,5 tys. gatunków komarów. Atakują ludzi i zwierzęta. Ukłucia mogą powodować zmiany skórne, swędzenie, obrzęki itp. Sporadycznie przenoszą groźne choroby.
Fizjologia:
Samice tych owadów ssą krew zwierząt stałocieplnych, a niektóre owadów, ponieważ do powstania jaj w jajnikach wymagają odżywiania się krwią określonych gatunków zwierząt. Natomiast samce żywią się nektarem kwiatów.
Samice komarów przywabia zwiększone stężenie dwutlenku węgla w wydychanym powietrzu oraz kwas mlekowy i inne składniki potu, takie jak oktanol. Posługują się też termodetekcją, co sprawia, że w przypadku ludzi bardziej narażeni na ukąszenia komarów są młodzi mężczyźni, dzieci i kobiety w okresie owulacji.
Larwy rozwijają się w środowisku wodnym. Osobniki dorosłe latają wieczorami w dużych chmarach nad podmokłymi łąkami, w pobliżu jezior, stawów i rzek. Jedne gatunki wybierają zacienione przybrzeża, inne znowu oświetlone, wolne przestrzenie wodne. Tempo rozwoju komarów jest bardzo różne – jedne rozmnażają się w ciągu kilku dni, inne zaś znacznie dłużej i rozwija się wtedy tylko jedno pokolenie w ciągu roku.
Rozmieszczenie geograficzne:
Komarowate występują od Arktyki po strefę międzyzwrotnikową. W związku ze zmianami klimatycznymi zasięg występowania komarów ze strefy tropikalnej rozszerza się na północ, co sprawia, że w Europie (zwłaszcza południowej) rośnie zagrożenie chorobami przenoszonymi przez te gatunki.
W Polsce występuje 47 gatunków przedstawicieli tej rodziny[2]. W niektórych latach i na niektórych terenach ich występowanie może osiągnąć nasilenie plagowe, co zwiększa prawdopodobieństwo przenoszenia chorób drogą krwi. Na niektórych terenach (np. po okresie powodzi) wdrożono programy zwalczania plagowego występowania komarów.
W Polsce (i w Europie), pospolity jest:
- komar brzęczący (Culex pipiens), z dużymi przezroczystymi skrzydłami i dwiema podłużnymi pręgami na żółtobrunatnym tułowiu. Ma on liczne rasy biologiczne, uważane przez niektórych za odrębne gatunki. Rasy te wykazują wybiórczość w stosunku do żywicieli. Np. jedna z nich atakuje tylko ptaki, inna – tylko ludzi.
- Theobaldia annulata z białymi i brunatnymi pierścieniami na nogach oraz 3-5 brunatnymi plamami na skrzydłach. Samica składa jaja wiosną w wodach stojących, przede wszystkim silnie zanieczyszczonych. Po 2-4 dniach wylęgają się larwy długości 8 mm, silnie owłosione. Ruchliwa poczwarka – następne stadium rozwojowe komara – ma maczugowaty, rozszerzony tułów zaopatrzony z przodu w dwie rurki oddechowe.
- Inne gatunki występujące w Polsce to m.in. komar widliszek (Anopheles maculipennis), Anopheles atroparvus, Anopheles messeae, Anopheles claviger i Anopheles plumbeus.
Meszkowate (Simuliidae) – rodzina małych owadów zaliczanych do Nematocera (długoczułkie), popularnie meszki, błędnie nazywane mustykowate. Nazwa meszka lub mustyk stosowana jest również ogólnie dla przedstawicieli rodzaju Simulium. Znanych jest ok. 1750 gatunków występujących we wszystkich strefach klimatycznych, z czego w Polsce rozpoznano ok. 50.
Charakterystyka
Meszki należą do owadów małych, osiągających 1,5–10 (zwykle 3–6) mm długości, zwykle ciemno ubarwionych (stąd angielska nazwa black fly). Mają krępe ciało z garbem, krótkie i szerokie, opalizujące skrzydła daszkowato ułożone w pozycji spoczynkowej, masywne, 11-członowe czułki i krótkie, grube odnóża.
Dorosłe owady zasiedlają tereny o dużym nasyceniu wilgocią, w pobliżu zbiorników wodnych. Często występują masowo. Wczesne stadia rozwojowe związane są z wodą bieżącą od małych cieków wodnych po duże rzeki.
Stadia preimaginalne (larwy i poczwarki) żywią się detrytusem, dorosłe samice są hematofagami, a samce zjadają nektar kwiatów. Aparat gębowy meszek jest przystosowany do rozcinania skóry i rozrywania tkanki. Z tak powstałej ranki samice wysysają sączącą się krew. Ślina tych hematofagów zawiera apyrazy i czynniki anty-trombinowe. U Simulium vittatum wykryto simulidynę. Białka śliny tego gatunku meszki blokują jednocześnie dwa ważne czynniki w uczynnianiu trombiny.
Samica składa w czystych, płytkich wodach 200–500 jaj. Wylęgające się po 2–3 tygodniach larwy żyją i przepoczwarczają się w szybko płynących wodach. Przepoczwarczenie następuje po kolejnych 6–8 tygodniach. Dorosłe owady wypływają na powierzchnię w pęcherzyku powietrza i odlatują.
Znaczenie w przyrodzie i dla człowieka
Meszkowate pełnią ważną rolę w ekosystemie jako filtratorzy przywracający detrytus do łańcucha troficznego. Są również bioindykatorami – larwy i poczwarki meszkowatych wykazują dużą wrażliwość na zmiany składu chemicznego wody. Ich obecność wskazuje na możliwość obecności w wodzie nadmiaru fosforanów oraz azotanów.
Samice – same będąc pasożytami – przenoszą pasożyty krwi i skóry pomiędzy zwierzętami ciepłokrwistymi. Przyczyniają się do poważnych strat wśród zwierząt dziko żyjących i hodowlanych. Niektóre gatunki meszek przenoszą organizmy chorobotwórcze, np. nicienie z rodzaju Filaria powodujące filariozy, czy z rodzaju Onchocerca wywołujące w Afryce onchocerkozę (tzw. ślepotę rzeczną). Żyjący w pobliżu Missisipi Cnephia pecuarum pasożytuje na stadach zwierząt domowych; powoduje zgony koni i mułów, zarówno przez wysysanie dużej ilości krwi, jak i uduszenie wskutek zblokowania przewodów nosowych. W okresach masowego wylęgu stają się utrapieniem mieszkańców pobliskich terenów. W wielu regionach podejmowane są zorganizowane akcje opryskiwania terenów występowania meszek w celu zmniejszenia ich dokuczliwości. W naszej strefie klimatycznej nie stwierdzono przenoszenia chorób przez meszkowate.
Ochrona przed meszkami
- unikanie przebywania na otwartych przestrzeniach w miejscach wylęgu,
- okrycie ciała,
- środki chemiczne odstraszające owady,
- przemywanie miejsc ukąszeń – meszki pozostawiają otwarte ranki, co umożliwia wnikanie zarazków do krwiobiegu.