Trzpiennik sosnowiec (Sirex noctilio) – owad z rodziny trzpiennikowatych, szkodnik drewna. Przedstawiciele tej rodziny charakteryzują się dużymi rozmiarami ciała i często “osowatym” wyglądem.

Opis:

Samiec trzpiennika osiąga od 10 do 30 mm długości. Jego głowa i tułów są koloru czarnego z niebieskawym połyskiem. Odwłok natomiast jest koloru miodowego wraz z czarnym zakończeniem. Samice są nieco większe od samców i dorastają od 17 do 32 mm. Głowa, tułów i odwłok samic są w kolorze czarnym z fioletowym połyskiem, pokładełko jest dość krótkie. Głowa trzpiennika jest okrągła, pokryta dość długimi włosami. Czułki składają się z dwudziestu członów o barwie czarnej.

Występowanie:

Trzpiennik sosnowiec występuje w całej Europie, Syberii i Mongolii. Został zawleczony również do Australii i Nowej Zelandii. W naszym klimacie najczęściej spotykany w drewnie sosnowym. Trzpienniki sosnowe preferują głównie drzewa osłabione, obumierające, uszkodzone mechanicznie i przede wszystkim świeżo ścięte. W tych miejscach można je spotkać latem.

Znaczenie:

Samice składają jaja do otworów w drewnie na głębokości około 10 mm. W tym czasie wprowadza również do drewna zarodniki grzybów, które rozkładają je czyniąc go lepszą pożywka dla larw. Larwy drążą długie chodniki w drewnie, powodując duże zniszczenia wpływające znacznie na obniżenie parametrów technicznych.

Do pierwotnego porażenia drewna dochodzi prawie wyłącznie na etapie tartacznym podczas przygotowywania i składowania elementów, z których budujemy później dachy. Do wtórnego zasiedlenia dochodzi już na poddaszu podczas rójki osobników z pierwszego pokolenia.

Miazgowiec parkietowiec (Lyctus linearis) - Owady te wyrządzają dotkliwe szkody niszcząc bielaste drewno gatunków drzew liściastych takich jak: dąb i jesion. Niszczą elementy wystroju wnętrz, parkiety, boazerię oraz meble. L.linearis zasiedla również nieprzerobione drewno. W obydwu przypadkach może spowodować całkowite zniszczenie zewnętrznej części materiału drewnianego. Jako szkodnik drewna zabytkowego ma niewielkie znaczenie, ponieważ preferuje świeżo wyrobionego materiału, bogatego w skrobię .

Występowanie

W naszym Kraju występuje rzadziej niż przedstawiciele rodziny kołatkowatych.

Budowa:

Ciało chrząszcza jest barwy brunatnej, ma długość 2,5 - 5 mm i jest znacznie bardziej spłaszczone niż u kołatka. Jaja są cienkie, o okrągłym przekroju poprzecznym, bardzo wydłużone, posiadają charakterystyczny wyrostek na jednym z końców. Stadium larwalne na początku ma wysmukły kształt ciała, tuż po pierwszym linieniu przybierają charakterystyczny kształt pędrakowaty, o lekko owłosionych segmentach. Larwy są barwy białej. Żerują w bielu drewna, które jest zasobne w skrobię i proteiny. Wygryzione przez nie chodniki zapełniane są zbitą mączką drewnianą. Otwory te są okrągłe i mają średnicę do 2 mm. Dorosłe chrząszcze wydostają się z drewna przez okrągłe otwory wylotowymi o średnicy 1-2 mm.

Trzpiennik olbrzymi (Urocerus gigas) - zwany też: drzewiennik olbrzym. Jest jednym z największych zagrożeń dla drzew iglastych, z racji tego, iż atakuje drzewa, które już wcześniej były uszkodzone. Często zdarza się tak, że opanowane przez niego drewno nadaje się tylko na opał. Jednak gdy nie zostaną one wykryte na czas (np. będą obecne w belkach domowych), mogą zaatakować nie tylko elementy drewniane, ale także inne przedmioty użytku domowego m.in. podłogi, okna, papę itp. Najlepszym sposobem na ich zniwelowanie jest usuwanie z lasów drzew uszkodzonych mechanicznie. Kiedy jednak są już w domu, należy zgłosić się do specjalistów.

Występowanie:

Europa, Azja Północna; w Polsce występuje przed wszystkim w lasach iglastych a także mieszanych.

Wygląd:

Wielkość tych owadów zależy od płci. Samce osiągają długość swojego ciała od 10 do 30 mm (posiadają 8 segmentów), zaś samice od 12 do 40 mm (posiadają 9 segmentów). Mają czarne głowy z żółtymi plamkami po obu stronach. Tułów także koloru czarnego. Oboje mają przezroczyste skrzydełka oraz względnie długie czułki. Ich charakterystyczną cechą jest wydłużone ciało. Trzpienniki na końcu odwłoków mają specyficzne kolce, najczęściej w kształcie trójkątnym. Płeć można rozpoznać po różniących ich kolorach. Larwy koloru białego (rzadziej żółtawego) mają kształt walcowaty, posiadają trzy pary nóg oraz jasnobrązową głowę. Sięgają długości nawet do 40 mm. Poczwarka w kształcie litery S, biała i lekko owłosiona.

Zasiedlenie:

Jego warunkami naturalnymi są drzewa iglaste; najczęściej można spotkać je w takich drzewach jak świerk, sosna czy też jodła. Zamieszkuje on dolne partie drzew żywych, jednak tylko takich, które są w jakiś sposób uszkodzone (szkody mechaniczne, złamania itp.).

Czas pojawiania się i okres lęgowy:

Owady, jako osobniki dorosłe, pojawiają się od czerwca do sierpnia, jednakże największy ich wzrost zauważa się w lipcu. Samica składa jaja w ilości od 2 do 8 jednorazowo. Wszystkich jaj może złożyć aż 350. Po upływie 2 do 3 tygodni następuje wylęg larw. Wydrążają one tunele zarówno w miękkich jak i twardych warstwach drewna.

Informacje dodatkowe:

Larwy odżywiają się martwym drewnem oraz grzybami symbiotycznymi. Tworzą ukośne chodniki o długości 25-30 cm oraz średnicy wahającą się na poziomie 10 m. Owady te są zimujące, z racji czego przygotowują specjalne chodniki, gdzie spędzają całą zimę. Całkowite przepoczwarzenie odbywa się późną wiosną bądź też wczesnym latem w trzecim roku rozwoju. Szkodniki przygotowujące się do wyjścia wygryzają otwór, którego średnica to około 4- 7 mm. Dorosłe osobniki żyją do tygodnia.
Cały cykl rozwoju owych szkodników trwa około trzech lat, jednakże kiedy owady te nie mają dostatecznie dobrych warunków, cykl ten może się przedłużyć nawet od 2 do 3 lat.

Miazgowiec brunatny (Lyctus brunneus) -  Gatunek ten prowadzi nocny tryb życia, dość chętnie lata. Szczególnie przyciąga je światło. Zakres tolerancji co do wilgotności jest szeroki, bo do rozwoju potrzebne jest drewno o wilgotności od 8-32%,%, a optimum wynosi 10-20%.

Budowa:

Dorosłe osobniki mają 3-7 mm długości. Ich ciało jest nieco spłaszczone, barwy czerwono-brązowej. Głowa jest bardzo dobrze widoczna z góry. Czułki skadają się z 11 segmentów, a 2 ostatnie człony tworzą tzw. buławkę.

Okres lęgowy:

Samice tego gatunku są bardzo płodne, składają w ciągu swojego życia do 200 jaj, pojedynczo lub grupami do naczyń w warstwie bieli. Jaja są kształtu podłużnego i mają barwę biało- kremową. Samice składają je pojedynczo lub grupami do naczyń bieli. Po 8-12 dniach pojawiają się larwy, drążące tunele wewnątrz warstwy elementu drewnianego. Najintensywniejszy żer przypada, gdy względna wilgotność powietrza wynosi 40-80%. Objawami żerowania tych szkodników są również odchody przypominające konsystencją pudel lub talk. Dorosła Lawa drąży kanał ku zewnętrznej warstwie drewna w celu wytworzenia kolebki poczwarkowej. Całe stadium larwalne trwa od 2 do 9 miesięcy. Natomiast poczwarki 2-4 tygodni. Po tym czasie owad dorosły, który żyje od 3-6 tyg., wylatuje w celu kopulacji. Powstałe otwory wyjściowe mają od 0,8 do 1,6 mm średnicy i mogą pojawiać się także w materiale ochronnym drewna tj. skórze, obiciu, a nawet złocie.

Trzeń korowy (Cossonus parallelepipedus) - Gatunek rozpowszechniony w całej Europie, w Polsce występuje na całym obszarze, najczęściej jednak lokalnie. Szkodnik rozwija się w różnych drzewach liściastych np. dąb, buk, wiąz topola, wierzba, rzadziej w iglastych (sosna, świerk, jodła).

Atakuje obumierające drzewa, pniaki i drewno budowlane. Upodobał sobie wilgotną i częściowo rozłożoną już część drewna. W przypadku silnego opanowania drewna przez szkodnika dochodzi do całkowitego zniszczenia zewnętrznej jego warstwy, pozostaje jedynie cienka jak papier ścianka zewnętrzna.

Budowa:

Larwa jest barwy biało-żółtej długości do 10 mm. Jej ciało pokrywają długie, pojedyncze włoski 6,3 mm (4,5-6,3 mm) Samica po kopulacji wgryza się w drewno, tam składa jaj. Larwy drążą w bielu kręte chodniki, podobne do chodników wygryzanych przez kołatki. Do przepoczwarczenia dochodzi w rozszerzonej części korytarza larwalnego.

Wyschlik grzebykorożny (Ptilinus Pecticornis) - Gatunek występuje w Europie na Syberii i Azji Mniejszej. Rozwija się drewnie wyschniętym na wolnym powietrzu, które ma 15-20% wilgotności. Preferuje gatunki liściaste takie jak: olcha, dąb i buk. W budynkach owady rozwijają się w meblach, rzeźbach i wyrobach oraz konstrukcjach drewnianych.

Budowa:

Długość ciała chrząszcza wynosi 3-5 mm . Przedplecze zaopatrzone jest w drobne ząbki. Gatunek cechuje się dobrze zaznaczonym dymorfizmem płciowym. Samce posiadają charakterystyczne, grzebykowate czułki, natomiast samice posiadają mniejsze piłkowane. Owady pojawiają się od V do początku VIII i wykazują dzienną aktywność (loty odbywają się w czasie dnia).

Okres lęgowy:

Samica po kopulacji, która odbywa się na powierzchni drewna, drąży w nim chodnik sięgający ok. 5-15 mm głębokości. Następnie opuszcza drewno i składa grupę nitkowatych, cienkich jaj lub pojedyncze w naciętym naczyniu drewna. Czasami w tym celu wykorzystuje stare otwory wylotowe. Po kilkunastu dniach wylęgają się larwy z charakterystyczną ząbkowaną płytką w tylnej części ciała. Larwy kierują się wzdłuż naczynia prowadząc żer w jego wnętrzu. Dopiero po kilku linieniach przybiera ona charakterystyczny pędrakowaty kształt. Starsze larwy wygryzają w drewnie okrągłe chodniki o średnicy około 2 mm. Te wypełnia ubitą mączką drzewną oraz pękatymi, wrzecionowatymi odchodami, które różnią się od ekskrementów kołatka domowego zaokrąglonym kształtem końców, podczas gdy końce odchodów larw kołatka domowego są wyciągnięte w szpic. Przepoczwarczenie następuje w kolebce, która jest dwukrotnie dłuższa niż larwa i ułożona jest prostopadle do powierzchni materiału drewnianego. W naszych warunkach klimatycznych rozwój pokolenia trwa nie krócej niż dwa lata.

Zmorsznik czerwony (Leptura rubra) - Gatunek ten występuje Europie i na Syberii. Larwy w lesie żerują w pniakach i leżącym drewnie.

Występowanie:

Szkodnik preferuje stanowiska zacienione, ze względu zasiedlanie zawilgoconego i zagrzybionego drewna. Stadium szkodliwe zasiedla wyłącznie drewno gatunków iglastych. Jego żerowanie widoczne jest także w budynkach, gdzie może dokonywać znacznych zniszczeń drewna. Jego szkodliwość polega na żerowaniu we wkopanych w ziemię słupach ogrodzeniowych, palach mostowych, słupach wież triangulacyjnych. Chrząszcz ten bytuje też w drewnie legarów i podwalin nieizolowanych od zawilgocenia. Pojawia się również w elementach drewnianych w miejscach stałych zacieków zewnętrznych w budynków. Opalanie lub smołowanie końcówek słupów, nie odstrasza szkodnika.

Budowa:

Osobnik dorosły ma długość od 10 do 21 mm. Ciało ma barwę od żółtopomarańczowej przez czerwoną do rudej. Chodniki wydrążone przez larwy mają przekrój owalny i przebiegają głownie wzdłuż włókien drwna. Wypełnia je mączka drzewna i odchody. Przepoczwarczenie ma miejsce w kolebce poczwarkowej odgradzanej od chodnika warstwą grubszych wiórków. Kolebka znajduje się zazwyczaj od 0,5 do 2 cm pod elementu drewnianego. Dojrzałe chrząszcze przed wydostaniem się na rójkę, wygryzają wyjściowe otwory o średnicy 4-8 mm o okrągłym kształcie. Cykl rozwojowy chrząszcza może trwać rok w sprzyjających warunkach, ale zazwyczaj wydłuża się 2-3 lat.

Kołatek uparty (Anobium pertinax) - Gatunek bardzo pospolity w Polsce. W lesie gdzie występuje pierwotnie nie czyni zbyt poważnych szkód, ale często w budynkach, gdzie preferuje przerobione drewno z drzew iglastych. Rzadziej żeruje w drewnie drzew liściastych. Głowna ochrona budynków przed tym gatunkiem szkodliwym powinna polegać na nie dopuszczeniu lub usuwaniu zawilgoceń i zagrzybienia. Kołatek uparty nie atakuje drewna o wilgotności poniżej 20%.

Okres lęgowy:

Od końca kwietnia do czerwca pojawiają się samce i samice. Po zapłodnieniu samica składa jaja w szpary drewna zawilgoconego i zagrzybiałego lub na ściankach starych żerowisk. Kołatek uparty wybiera głownie drewniane elementy znajdujące się w dolnych partiach budynku. Przede wszystkim na elementach drewnianych znajdujących się w piwnicach, podłogach i legarach. Po wylęgu larwy rozpoczynają żer.

Żerowiska powstałe w wyniku ich aktywności podobne są do tych wygryzanych przez do kołatka domowego. Szerokość powstałych chodników osiąga do 3 mm i wypełnione są one spłaszczonymi grudkami odchodów i mączką drzewną Ostatnie stadium larwalne buduje komorę poczwarkową o długości 4-10 mm. Umieszczona jest ona prostopadle do powierzchni drewna. Proces przepoczwarczenia zachodzi w lecie, ale chrząszcze zimują w drewnie do wiosny następnego roku.

Spuszczel pospolity (Hylotrupes bajulus) - Naturalnym siedliskiem tego gatunku jest obszar Gór Atlasu, w Polsce nie występuje w środowisku naturalnym.

Występowanie:

Chrząszcze te preferują miękkie drewno drzew. Upodobał sobie ciepłe i nasłonecznione miejsca takie jak: dachy i strychy. Atakuje przede wszystkim domy drewniane starsze niż 10 lat. Uszkadza również w budowlach drewnianych bale i strychy, ogrodzenia, słupy trakcji elektrycznej, pale portowe i mostowe. W jednym elemencie drewnianym szkodnik może żerować przez wiele lat.

Budowa:

Szkodnik ma od 7-25 mm długości. Jego ciało jest w kolorze czarnym lub ciemnobrunatnym, pokryte szarymi, krótkimi, gęstymi, włoskami, z widocznym wyraźnym spłaszczeniem. Górna strona tułowia posiada dwa czarne, wytarte guzy. Na pokrywach skrzydeł znajdują się charakterystyczne, podwójne przypominające przepaski plamy o nieregularnym kształcie z jaśniejszych włosków.

Spuszczel pospolity wykazuje dymorfizm płciowy: samce są mniejsze od samic i mają dłuższe czułki. Dodatkowo samica posiada szpiczaste zakończenie odwłoka, wystające spod pokryw skrzydeł. Rozwój larw, które doskonale trawią celulozę, ma miejsce w części bielastej drewna o wilgotności 10-20%. Wylot dorosłych chrząszczy przypada na okres od połowy czerwca do sierpnia, szczególnie popołudniową porą. W pomieszczeniach ogrzewanych rozwój może trwać nawet cały rok. Samice składają po 170 jaj na głębokość 2-3 cm w ciągu 5 dni, w szczeliny pomiędzy dwa elementy. Po 9 dniach od złożenia jaj wylegają się larwy, które wgryzają się w drewno, początkowo dość płytko - na głębokość 1 mm, ponieważ w wyniku suszenia substancje odżywcze kumulują się przy powierzchni drewna. Tworzące się w ten sposób kanały powierzchniowe wyglądają jak jasne smugi. Larwy giną, gdy wilgotność drewna spanie poniżej 10%. Całe stadium larwalne może trwać od 2 do 10 lat, najczęściej jednak trwa od 3-6. Średnie i starsze pokolenia larwalne drążą labirynty i komo mory na głębokości 1-2 mm. Najstarsze wygryzają tunel o średnicy 6 mm, który kształtem przypomina spłaszczony owal. Takie żerowisko wypełnione jest mączką drzewną i odchodami. Co ciekawe Larwy wydzielają feromony do trocin. Ich niskie stężenie wabi samice do złożenia jaj, a wysokie (nagromadzenie wielu larw) odstrasza zapłodnione samice.

Tykotek pstry (Xestobium rufovillosum) - W naturalnym środowisku owad zasiedla stare, rozkładające się konary i pnie drzew w lesie. To jeden z najgroźniejszych szkodników zabytków drewnianych, jest to również główny szkodnik konstrukcji dachowych. Preferuje drewno zawilgocone i porażone przez grzyby.

Chrząszcz ten wybiera do zasiedlenia drewno dębowe, olchowe, bukowe, grabowe oraz niekiedy iglaste. Potrafi on trawić i powodować rozkładać i trawić ściany komórkowe drewna i ich zawartość.

Budowa:

Długość ciała dorosłego chrząszcza wynosi 5-9 mm. Jest on barwy brązowo-brunatnej, a na powierzchni pokryw skrzydeł i przedplecza znajdują się pokryte jaśniejszymi, przylegającymi włoskami, skupiska jaśniejszych plamek. Dzięki takiemu deseniowi, powstała nazwa chrząszcza tykotek pstry.

Okres lęgowy:

Wiosną samica składa po 3-4 sztuki jaj w szczeliny na powierzchni drewna. W ciągu swego życia jest zdolna do wytworzenia od 60 nawet do 200 jaj. Po 3 tygodniach w zależności od warunków temperaturowych wylegają się młode larwy. Wgryzają się one w drewno tworząc liczne kanały o średnicy około 4 mm. Cały cykl rozwojowy szkodnika trwa rok, ale może być wydłużony do 3-10 lat.